เปิดตำราจินดามณี

เป็นชื่อหนังสือสำคัญเรื่องหนึ่งในวรรณคดีของไทยตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา คำว่า “จินดามณี” นี้ เป็นชื่อของแก้วสารพัดนึกอย่างหนึ่ง ซึ่งเชื่อกันมาแต่โบราณว่า ถ้าใครมีอยู่นึกอะไรจะสำเร็จตามใจนึก ผู้แต่งหนังสือจินดามณีน่าจะตั้งใจให้หนังสือเล่มนี้มีความหมายว่า ถ้าผู้ใดเรียนได้ตามหนังสือเล่มนี้แล้ว ก็จะรู้แตกฉานในอักษรศาสตร์ของไทยได้เหมือนหนึ่งมีแก้วสารพัดนึก

หนังสือจินดามณีในปัจจุบันมีหลายฉบับด้วยกัน ประกอบไปด้วย จินดามณีเล่มหนึ่ง หรือจินดามณีฉบับพระโหราธิบดี หรือฉบับความพ้อง และจินดามณีเล่มสอง หรือจินดามณีฉบับพระบรมวงศ์เธอกรมหลวงวงษาธิราชสนิท และจินดามณีฉบับพระเจ้าบรมโกศ ซึ่งจะยกมาอธิบายเฉพาะจินดามณีเล่มหนึ่ง

จินดามณีเล่มหนึ่ง

จินดามณีฉบับนี้แต่งขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช โดยพระโหราธิบดีเป็นผู้แต่งขึ้นเพื่อเป็นตำราสอนภาษาไทย ว่าด้วยการเขียนคำ การแต่งคำประพันธ์และรหัสต่างๆ โดยมีเนื้อความตอนแรกเริ่มต้นด้วย ร่าย บูชาพระรัตนตรัย จากนั้นกล่าวถึง อักษรศัพท์ ซึ่งแบ่งออกเป็นตอนๆ คือ

1. อ่านคำพ้องเสียง ได้แก่คำที่ออกเสียงเหมือนกันแต่ความหมายต่างกัน ตัวอย่างเช่น พระบาท บาตรพระสงฆ บาศเชือกคล้อง เงินบาท บากอาวุธ วิบัดดิ สินระบาท พระโพธิสัตว มหากรษัตราธิราช ชาติสรรพสัตว สัตตนิกร ศัรธาทำบุญ ฯลฯ

2. อ่านคำศัพท์พร้อมทั้งคำแปล ตัวอย่างเช่น พรรษ ว่าฝน พรรษ ว่าปีว่าอายุศม พรรผักกาด หัวพันเกี้ยวพัน กรรม ว่ากทำ กัลปประไลย กรรณ ว่า หู กรรฐ ว่าคอ กัลยา ว่านาง ฯลฯ

3. อ่านคำศัพท์พร้อมทั้งคำแปล ตัวอย่างเช่น มาดา มาดร บิดา บิดร บิดุเรศ บิดุราช นัดดา หลาน ทารา ภรรยา นารี บุตรี ยุไพ พงโพท นงพาล พธู พเท พนิดา สุดา อ่อนไท เทวี เทพี ชายา ชาเยศ ชาเยนทร การดา กัลยา ฯลฯ